MÜKELLEF OLMANIN ŞARTLARI

Varlıklar arasında sadece insan mükellef olma özelliğine sahiptir ve bu, insanı diğer varlıklardan ayıran özellik olmakla birlikte, insanın iftiharlarındandır aynı zamanda. Bu çağa ulaşan insan, varlığın yaratıcısı Allah'ın emirlerinin muhatabı olur ve bir takım görevlerin
sorumluluğunu üstlenir. Büyük din bilginlerinden biri, mükellefiyet çağına
erme alametlerinden biri olan "bulûğ" yıldönümünü her yıl kutlamakta ve şöyle demekteydi:


"Ben böyle bir günde, sorumluluk üstlenmeye ve ilâhî yükümlülükleri yerine getirmeye
layık gö-rüldüm. Bu gün, kutsal ve kutlanması gereken bir gündür."

İnsanın mükellefiyet çağına girdiğini gösteren alametler özetle şöyledir:

1-Baliğ olma

Yaş bakımından baliğ olmak, erkek çocuklarının on beş yaşını bitirip on altı yaşına girmeleriyledir; kız çocuklarının ise dokuz yaşını bitirip on yaşına girmeleriyle.
Bazı çocukların bu yaştan önce de teklif çağına ermeleri olasılık dahilindedir.

Teklif çağına eren çocuk, bütün farizaları yerine getirmek ve haramlardan da kaçınmak zorundadır;
aksi taktirde günah işlemiş olur ve Allah tarfından da bunun hesabı sorulur.
Buraya kadar aktarılan, yaş bakımından baliğ olmaktır. Baliğ olmanın diğer aşamaları da mevcut olup
aşağıda belirtilmiştir:

a) Siyasî açıdan baliğ olmak: Sosyal alanlarda, siyasal bilgilerde, toplumu tanımada ve yönetim ile ilgili konularda gerekli yeterliliğe ulaşmaktan ibarettir.

b) Ekonomik bakımdan baliğ olmak: İnsanın, kendi ve toplumunun yararı doğrultusunda malını makul olarak kullanması ve de sahip olduğu malı koruyabilmesidir.

c) Evlilik bakımından baliğ olmak: Kız ve erkek çocuklarının, kendi yaşantılarını idare edebilecek ve evliliğin getirdiği sorumlulukları kabullenebilecek konuma gelip yuva kurmalarıdır.
Mükellefiyetin şartı her ne kadar baliğ olmak ise de, hem erkek ve kız çocukları teklif yaşına girmeden önce sorumluluklarını yerine getirmeyi ve de günahlardan sakınmayı alışkanlık hâline getirerek teklif çağına girmeye hazırlıklı olmalı ve hem de veliler, bu aşamadaki evlatlarını, teklif çağı döneminde sorumluluklarını tanıma ve günahlardan kaçınma açısından sorun yaşamayacak şekilde eğitmelidirler.

2- Güç Yetirme

İnsanın mükellef olması, buna güç yetirmesine bağlıdır. Adaletli Allah, kimseyi, yapamayacağı bir işten sorumlu tutmaz. Zaten bir işi yapma gücünden yoksun olan insan, o iş hakkında sorumlu değildir. Yüce Allah Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurmaktadır:

"Allah, kimseye gücünün ötesinde bir teklifte
bulunmaz."-Bakara, 286

3- Seçme Hakkı

Mükellef olmanın bir koşulu da insanın seçme hakkının olmasıdır. İnsanın baskı altında bulunması ve
yükümlülüğünü yerine getirmesine engel olunması durumunda, görevini yapmadığı için Allah katında sorumlu tutulmaz. Bu husus, insanın hacca gitmesinin engellenmesiyle
veya zorla günaha düşürülmesiyle örneklendirilebilir. Şu noktaya da dikkat etmek gerekir ki
baskı altında bulunan insan, (günahsız bir insanı öldürme gibi) mecbur edildiği her günahı da işleyemez.

4- Akıl

Akıl, insanın hayvandan üstün olduğunun nedeni, mükellef olmasının şartı ve de marifet ve amelinin dayanağıdır. İnsanın mükâfatlandırılması veya azap edilmesi de akılla ilintilidir. Aklı olmayan veya yarar ve zararını teşhis etme gücünden yoksun olan insan, mükellefiyet alanının dışındadır. Bu değerli cevher, insanın varlık ve yaşamında büyük bir rol oynadığı için yüce Allah, akla ve işlevine zarar veren alkollü içki gibi şeyleri haram kılmış; ilim öğrenmek, istişarede bulunmak, yolculuk etmek ve tecrübe kazanmak gibi aklın olgunlaşmasına ve işlerlik kazanmasına neden olan her şeyi önemle tavsiye etmiştir.


Ustad Muhsin KIRAATÎ
Namazın Hikmeti