Şeyh Haydar savaşların birinde ihanetle öldürüldükten sonra (1488), İsmail annesi ve kardeşleri - Sultaneli ve İbrahim ile birlikte İstexrde (Şiraz) hapiste tutuluyor. Onda İsmail'in henüz iki yaşı olmamıştı. Bir süre sonra Rüstem Mirza kardeşleri kullanmak amacıyla onları hapisten tahliye ediyor. Fakat savaş sırasında İsmail'in büyük kardeşi Sultan Ali'nin ve «Kızılbaşlar" ın nasıl kahramanlık gösterdiğini görüp korkuya düşüyor, kendini ve sülalesini gelecek tehlikelerden kurtarmak için Şeyh Cüneyd soyuna son vermeye karar verir. O, Şeyh Sultanelinin üzerine ordu gönderip onu öldürtür. Ölümünden önce Şeyh Sultaneli İsmail'i kendisinin veresesi belirleyerek Erdebile gönderir. «Kızılbaşlar» İsmail'in arandığını görünce onu bir süre Erdebil'de daha sonra Reştde gizlerler.
Sonra onu Lahicanda, Gilan hakimi Mirze Ali'nin sarayına getirirler. Gilana geldiğinde İsmail yedi yaşında olur. Burada o, Hasan Han'ın himayesinde Lele Hüseyin tarafından terbiye edilir. İsmail yaklaşık 6 yıl burada kalarak, tanınmış emir ve alimlerin gözetiminde kendisinin dini, dünyevi ve askeri öğretilerini devam eder.
13 yaşında İsmail artık bağımsız şekilde siyasi ve faaliyete başlıyor. 1499 yılının Ağustos ayında İsmail kendisinin yakın terbiyecisi ve danışmanı olan birkaç kızılbaş aşiret başkanı ile birlikte ordu toplamak için Erdebile yollanır. O, 1500 yılının yazında Şam ve Rum aşiretlerinden yanı sıra Karabağ ve Talış nüfusundan buna katılan 2 bine yakın qızılbaşla Karabağ, Çuxursed, Şuragil, Kağızman, Tircan yoluyla Erzincan'a geldi. Burada kızılbaş aşiretlerinden, ayrıca Karadağ sufilerinden yaklaşık 7 bin taraftar toplayarak 1500 yılının sonlarında Şirvana saldırdı ve Şirvanşah ordularını yenilgiye uğrattı. Savaşta Şirvanşah Ferrux Yasar öldürüldü. 1501 yılının sonbaharında Tebriz'e giren İsmail kendisini şah ilan etti. Böylece başkenti Tebriz olan Azerbaycan Safeviler devletinin esası konuldu.
Şah İsmail'in uymak teklifini reddeden Akkoyunlu hükümdarı Muradla 1503-cü il iyunun 21-de Hemedan yakınlarında savaş da qızılbaşların galibiyetiyle sonuçlandı. Sonraki yıllarda Şah İsmayıl bütün Horasan'ı, Iraki-Arabi Safeviler devletine kattı. Onun döneminde Safeviler devleti Ortadoğu'nun güçlü devletlerinden birine çevrldi. 1514 yılında sultan I Selimin (1512-1520) başkanlık ettiği Osmanlı ordusu ile Çaldıran ovasında yaşanan savaşta qızılbaşlar mağlup oldu.
Sonraki yıllarda Şah İsmail Şeki hakemliğini, Şirvanşahları, Gürcü çarlarını Sefevilerden bağımlı duruma düşürdü.
Türk, Fars ve Arap dillerinde güzel şiirler yazan seçkin şair Şah İsmail Xetayi eserlerinin çox hissesini Azerbaycanca yazmışdır ve onun yaradıcılığı Azerbaycan şiiri tarihinde önemli bir aşama teşkil ediyor.
Şah İsmayıl Hatayi Şekiye seferden Erdebile dönerken vefat etti. Oğlu I Təhmasib onun yerine geçti onun halifesi oldu.
Onun ölümü ile ilgili kaynaklarda şöyle bir not vardır ki, Şah İsmayıl ölümünden biraz önce ava çıkıyor. Şahdağda kendi adamları ile sıra avı oluşturmaktadır. Av partisi kurtarır-kurtarmaz o, ağır şekilde hastalandı ve hemen Erdebile döner. Burada da onun hali iyileşmiyor. Acele Tebrize yola düşerler. Yolda Serap yakınlarındaki Manqutay adlı yerde halı o kadar kötüleşir ki, kamp yapmalı olurlar. Doktorların tedavisi fayda vermiyor. Hükümdar şair 1524 yılında mayısın 23-de vefat ediyor. Cesedini Erdebile yol Şeyh Sefi türbesinin yanında defnedilir.
Şah İsmail Hatayi 38 yaşında, hayatının, yaratıcılık, arzularının en yüksek bir çağında dünyadan göçer, fakat kısa ömrü süresince gördüğü işler ona ölümsüzlük kazandırmış, onu Azerbaycan (ve Türk)halkının siyasi ve kültürel tarihinin en parlak sayfalarından birinin yaratıcısı olarak tanıtdırmıştır.
Şah İsmail'in yüksek askeri yetenekleri hakkında K. Marks yazmıştır: "Safeviler hanedanının kurucusu Şah İsmail fatih idi. O, on dört yıllık iktidarı döneminde on dört ayalet fethetmişti.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder