İran–İsrail Münasibətlərində Gərginlik Zirvədə: Regionu Nə Gözləyir?

 

İsrail–İran Gərginliyi Üzrə 4 Əsas Ssenari

---

1. Açıq Hərbi Toqquşma (Yüksək Risk Ssenarisi)

Təsviri:
İsrail İranın nüvə obyektlərini hədəf alaraq genişmiqyaslı hava zərbələri həyata keçirir. İran isə regional müttəfiqləri (Hizbullah, Husi qrupları və İraq milisləri) vasitəsilə İsrailə qarşı raket və dron hücumlarına başlayır. ABŞ və Qərb ölkələri İsrailə dəstək verir, Rusiya və Çin isə diplomatik

yolla İranın arxasında dayanır.

Nəticələr:

• Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı müharibə başlayır.

• Enerji bazarlarında neft qiymətləri 30–40% yüksəlir.

• Azərbaycan, Türkiyə və Körfəz ölkələri təhlükəsizlik təhdidlərini daha ciddi nəzərə alır.

• Diplomatik kanallar bağlanır, yeni sanksiyalar dalğası başlayır.

---

2. Məhdud Gərginlik və Nəzarət Altında Eskalasiya (Orta Risk Ssenarisi)

Təsviri:
İsrail bir neçə strateji İran obyektini vurur, lakin hücum məhdud miqyasda olur. İran sərt ritorika ilə cavab verir, lakin birbaşa qarşıdurmadan çəkinir. Səhnə “vəkalət müharibələri” vasitəsilə davam edir – xüsusən Livan, Suriya və Yəmən üzərindən.

Nəticələr:

• Hər iki ölkə daxili siyasi legitimliyini gücləndirir, lakin birbaşa müharibəyə girmirlər.

• Qlobal enerji bazarları narahat olur, lakin sabitlik qorunur.

• BMT və Avropa İttifaqı sülh təşəbbüslərini gücləndirir.

• İran nüvə proqramını daha gizli şəkildə davam etdirir.

---

3. Diplomatik Sakitləşmə və Taktiki Geri Çəkmə (Aşağı Risk, Yüksək Ümid Ssenarisi)

Təsviri:
ABŞ və BƏƏ vasitəçiliyi ilə İsrail və İran arasında dolayı diplomatik əlaqələr qurulur. Hər iki tərəf gərginliyi müvəqqəti də olsa azaltmaq qərarı verir. İran nüvə fəaliyyətini yavaşladır, İsrail isə hücumlarını dayandırır.

Nəticələr:

• JCPOA kimi nüvə sazişi bərpa edilir və ya yeni formatda imzalanır.

• Regionda ticarət, enerji əməkdaşlığı və diplomatik kanallar canlanır.

• İsrail və ərəb ölkələri arasında normallaşma sürətlənir.

• İran beynəlxalq arenada daha aktiv rol almağa başlayır.

---

4. İranın Nüvə Silahı Əldə Etməsi və Regional Güc Balansının Dəyişməsi (Strateji Dəyişiklik Ssenarisi)

Təsviri:
İran, beynəlxalq nəzarətdən yayınaraq nüvə silahı istehsal edir. İsrailin müdaxilə cəhdləri gecikmiş olur və regionda yeni güc balansı yaranır. Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyə də nüvə proqramlarını canlandırmağa başlayır.

Nəticələr:

• Yaxın Şərqdə nüvə silahlarının yayılma təhlükəsi artır.

• İsrailin strateji üstünlüyü sual altına düşür.

• ABŞ və NATO üçün yeni təhlükəsizlik prioritetləri meydana çıxır.

• Regionda "soyuq müharibə" şəraitinə bənzər balans formalaşır.

---

Sonda nə gözlənilir?

Reallıq bu ssenarilərdən birinin tam təcəssümü deyil, ehtimal ki, onların qarışığı olacaq. Hazırkı vəziyyət göstərir ki, hərbi risklər yüksək olsa da, tərəflər birbaşa müharibənin qarşısını almağa çalışır. Diplomatik ssenari zəif olsa da, beynəlxalq vasitəçilərin təşəbbüsləri və regional güclərin təzyiqləri bu istiqaməti gücləndirə bilər.